Verhaal

Kluger Hans en frauderende agenten

Tussen midden jaren tachtig en 2006 werden vele honderden verdachten ten onrechte door een geurhond van de politie aangewezen als verdachte, aldus de Volkskrant. Experts spreken van een ‘frauduleuze politiecultuur’ en beklemtonen het belang van ‘blind’ onderzoek.

Wij hier bij Moordatlas krijgen het onbehagelijke gevoel dat die agenten hebben geleerd van het paard Kluger Hans. Dat wil zeggen: van Kluger Hans hebben geleerd hoe iemand veroordeeld te krijgen.

Op 28 juni 1902 verscheen in het Militärwochenblatt een kleine advertentie, waarin Wilhelm von Osten – woonachtig te Berlijn, Griebenowstrasse 10 – zijn zeven jaar oude hengst te koop aanbood. Maar Von Osten was geenszins van plan het paard te verkopen, hij wilde slechts de aandacht vestigen op de verstandelijke vermogens van het beest. Het paard kon volgens hen namelijk lezen, spellen en rekenen. Het kon kleuren onderscheiden en klokkijken bovendien. Hans heette het beest, Kluger Hans. 

Rond Kluger Hans ontstond al spoedig een verwoede discussie, die tot ver over ’s rijks grenzen werd gevolgd. Op instigatie van het Pruisische Kulturministerium werd zelfs een wetenschappelijke commissie ingesteld, die de verstandelijke vermogens van Kluger Hans moest testen en die bestond uit Herr Geheimer Regierungsrat Professor Dr. Carl Stumpf en zijn assistenten Dr. E. von Hornbostel en cand. phil. et. med. Oskar Pfungst. 

De heren togen aan het werk. Von Osten werd een opdracht ingefluisterd, welke opgave hij op zijn beurt aan het paard moest voorleggen. Hoeveel is drie maal twee? Kluger Hans gaf antwoord door met zijn voet te stampen: één, twee, drie, vier, vijf, zes... Ook op de volgende opgaven gaf hij het correcte antwoord. 

De commissieleden waren onder de indruk, maar nog niet helemaal overtuigd. Kluger Hans kreeg oogkleppen en opnieuw werd hem een opdracht gegeven. Hoe laat is het? Kluger Hans begon te stampen: één, twee, drie... Tot grote opluchting van de onderzoekers blééf het paard dit keer stampen, tot ver na twaalf uur. Wat bleek? Bij eigenaar Von Osten nam de spanning toe naarmate het juiste antwoord dichterbij kwam, wat tot uitdrukking kwam in minimale, nauwelijks waarneembare bewegingen. Maar Kluger Hans nam ze waar en wist zo wanneer te stoppen: als zijn baas onbewust aangaf dat het genoeg was. 

Paskamermoord 

Met ‘midden jaren tachtig’ doelde de Volkskrant op de paskamermoord. Op vrijdag 30 november 1984 werd de 21-jarige verkoopster Sandra van Raalten vermoord in de paskamer van boetiek Manouk te Zaandam. Twee jaar later werd rijwielhandelaar Rob van Z. tot een gevangenisstraf van twaalf jaar veroordeeld. Hij ging in hoger beroep en werd in 1988 vrijgesproken. 

Het sterkste bewijs tegen Van Z. leek het resultaat van een sorteerproef uitgevoerd door speurhond Tim. De handen van Sandra waren op haar rug vastgebonden met een reep stof afkomstig van het gordijn dat voor de paskamer hing. Haar mond was gesnoerd met een bebloede zakdoek. Om te bewijzen dat aan die zakdoek de lucht van Van Z. zat en hij dus de dader was, voerde de Zaanse recherche – die tot op dat moment niet één moord had weten op te lossen (die éne zaak waarin de dader zichzelf aangaf, telt niet) – een sorteerproef uit. Verdachte Van Z. moest een metalen buisjes enkele minuten in zijn handen houden. Vijf agenten brachten hun lichaamsgeur over op andere buisjes. De buisjes werden naast elkaar gelegd en speurhondgeleider brigadier J. Kaldenbach opende de pot waarin een deel van de bebloede zakdoek luchtdicht was bewaard. 

Met een tang haalde hij het stuk stof eruit en hield dit voor de neus van Tim: ‘Zoek!’ Het eerste buisje sloeg Tim over, het tweede ook. Buisje drie was raak. Kwispelend liep het beest ermee naar zijn baasje, die wist dat buisje drie de lucht van Van Z. bevatte. 

Kluger Tim.

In het hoger beroep liet de verdediging deskundigen aan het woord, onder wie prof. dr. Egon Köster, hoogleraar fundamenteel en toegepast onderzoek van de chemische zintuigen. Köster legde uit dat sorteerproeven ‘dubbelblind’ moeten worden uitgevoerd: de hondengeleider mag niet bij het leggen van de buisjes aanwezig zijn en mag ook niet weten welke buisje van de verdachte is, om onbewuste beïnvloeding te voorkomen. 

Inmiddels weten we de lichaamsgeur van Van Z. niet aan de zakdoek zat, kon zitten: dna-onderzoek wees Kemal E. aan als de moordenaar.

E. was al verdachte in de zaak en had zich na de veroordeling van Van Z. min of meer als dader bij de recherche bekend gemaakt, maar het verzoek van de verdediging E. voor het hoger beroep nader aan de tand te voelen werd geweigerd; daar in Zaandam hadden ze immers al hun (veroordeelde) dader. Tim had oogkleppen moeten dragen, maar de Zaanse recherche droeg ze.

Deventer moordzaak

En met 2006 doelde de Volkskrant op de Deventer moordzaak. De geurhond van dienst wees Ernest Louwes aan als degene die een mes had vastgehouden dat als moordwapen werd gezien (maar naar later bleek niet eens was).

Na een onderzoek naar aanleiding van deze laatste misser werden al 2685 geurproeven uitgevoerd door de politiekorpsen van Noord- en Oost-Nederland ongeldig verklaard omdat ze niet volgens de regels waren uitgevoerd. 

Kortom: we kunnen die beesten wel vertrouwen, maar onszelf niet. En nu blijkt uit dat artikel in de Volkskrant ook nog eens dat agenten hebben gefraudeerd, dus opzettelijk verdachten erin hebben geluisd.


Bijgewerkt: 27 nov. 2019